Bitcoin bir cüzdandan diğer cüzdana transfer edilirken UTXO modeliyle çalışır. Peki UTXO ne demektir? Bunu bilmek blok-zinciri teknolojisini anlamak açısından önemli.
UTXO (Unspent transaction output), harcanmamış ödeme bakiyesi demektir. Sanal olmayan hayattan şöyle bir örnek verelim: Cüzdanınızda 1 tane 20'lik banknot varsa 15 liralık alışveriş yaparsanız karşı taraftan 5 lira para üstü alırsınız. UTXO'nuz bu 5 liradır. Karşınızdaki insanın UTXO'su ise (daha önceden kasası ya da cüzdanı boşsa) 15 liradır. "Parayı veren o değil ki" demeyin. "Harcanmamış ödeme bakiyesi" demiştik. Ortada bir ödeme var ve o da ödemenin taraflarından biri. Elindeki bir bakiye var. Bu onun herhangi bir yere harcamadığı (ona ödenen) bir bakiye... Miktarı da 15 TL. Demek ki onun bu transferde harcamadığı ödeme bakiyesi (UTXO'su) 15 lira.
Cüzdanınızda 5 adet 20'lik banknot olsaydı, 4 adet 20'lik ve 1 adet 5'liğin toplamı sizin UTXO'nuz olacaktı. Yani sadece 5 TL değil, toplamda 85 TL'lik UTXO'nuz olacaktı. Yani UTXO demek para üstü demek değil.
Sanal cüzdanınıza gelelim. Diyelim ki XYZCoin sahibisiniz. Cüzdanda 1 buçuk (1,5) adet kripto paranız var. 1 XYZCoin ve 0,5 XYZCoin yanyana duruyor. Diyelim ki 0,1 XYZCoin'lik bir ödeme yapacaksınız. (Gerçek hayatta cüzdanınızda bir 100'lük, bir de 50'lik olması ve bunlardan birini seçip 10 liralık ödeme yapacak olmanız gibi bir şey) Sistem ödemeyi hangi coin'den alır? Bu XYZCoin'in kullandığı UTXO yöntemine bağlıdır. Miktarı büyük olan (1'lik) coin'den alabilir, küçük (0,5'lik) olandan alabilir, cüzdanınıza ilk giren coin'den veya son giren coin'den alabilir ya da hangi coin'den alacağını bir algoritmayla seçebilir. Bu algoritma seçim sırasında hesap kitap yapar ve biraz o coinden, biraz bu coinden alıp, geriye çöp (dust) denen ve pek işe yaramayan küçüklükte coin parçaları bırakabilir. İşe yaramayan büyüklükte coin parçası şu demek: Coinler bölüne bölüne o kadar ufalır ki, gönderi maliyeti kendi miktarından büyük olabilir. Yani cebinizdeki bozuk paraların aşırı çoğalıp sizi bezdirecek ölçüde ağırlık yapmaya başladığını düşünün. Bitcoin'de durum böyledir. Ama bir kripto para, UTXO modelini kullansa da, komisyon yapısını bu durumdan kaçınacak şekilde ayarlayabilir.
İleriki yazılarda UTXO modeliyle ethereum'un kullandığı hesap bazlı ödeme modelini karşılaştıracağım.
Kaynaklar:
https://www.investopedia.com/terms/u/utxo.asp
https://academy.horizen.io/technology/expert/utxo-vs-account-model/
https://docs.neo.org/developerguide/en/articles/blockchain/utxo.html
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder