Bugün kısaca Merkez Bankası Dijital Parasının sentetik olanıyla arasındaki farkı izah edip konuyla ilgili bazı kaynakları not edeceğim. Öncelikle bu blog yazısında bahsettiğim dijital merkez bankası paralarının, toptan (yani kullanımı merkez bankalarıyla finansal kuruluşlar arasıyla sınırlı) değil, perakende (halka açık) tür dijital paralar olduğunu ifade edeyim.
Dijital Merkez Bankası Parası (CBDC) farklı şekillerde tedavüle sokulabilir. Aşağıdaki ilk kaynakta yer alan ikinci figür bu türleri genel hatlarıyla resmediyor. Bunların ilki doğrudan ve aracısız bir şekilde Merkez Bankasının tedavüle sokması, ikincisi aracılar finansal kuruluşlar vasıtasıyla tedavüle sokması, üçüncüsü de adeta dijital para işini taşere ederek kendisinin rezervlerin saklandığı bir mutemet rolünü üstlendiği durum denebilir. İlk ikisinde dijital para bir merkez bankası yükümlülüğü iken, üçüncüsünde ise bankaların yükümlülüğüdür. Bununla beraber üçüncü modelde, bankalar tarafından tedavüle sokulan paranın karşılığı merkez bankasında tutulmaktadır. Buna aşağıda sentetik merkez bankası parası olarak değineceğiz.
E-para ise herhangi bir finansal ödeme kuruluşunun çıkardığı ve bankalarda karşılığını tuttuğu (bankalar bu parayı sağa sola kredi olarak dağıtmakla riske atamasın diye arada "trust" denilen mutemet kuruluşların konulabildiği) bir paradır. Ön ödemeli bir ödeme aracı olarak düşünebilirsiniz. Bu kuruluşlar bankacılık lisansına ihtiyaç duymasalar da, legal çerçevede genellikle merkez bankaları ve/veya bankacılık otoritesi tarafından çıkarılan bir ödeme sistemi lisansıyla çalışır.
Sentetik merkez bankası parasında durum e-para ile CBDC arasında bir yerdedir. Parayı tedavüle sokan merkez bankası değildir. Yani tedavüle sokulan para olarak Merkez Bankası bilançosunda yer almaz. Bununla birlikte merkez bankası bu paranın karşılığı olan rezervleri kendi hesaplarında tutarak oyuna dahil olur. Dolayısıyla bu bir kamu-özel sektör işbirliğidir. Ama merkez bankasının CBCD'de olduğu gibi işin kaynak gerektiren teknik veya (özellikle ilk modeldeki) KYC, AML gibi boyutlarıyla doğrudan ilgilenmesi gerekmeyebilir. Bugün önemli sayıda küçük ülke, CBDC'sini bu yöntemle çıkarmayı planlamaktadır.*
İstikrarlı kripto paralar (stablecoin) ise değeri belirli bir para birimine sabitlenmiş kripto paralardır. Sabit değeri garantilemek için tedavüldeki miktar kadar bankada para tutarlar (ya da tuttuklarını iddia ederler!). Bunlara bir tür e-para da denebilir. Bu kripto paralar doğası ve düzenleme eksikliği nedeniyle küresel hale gelmeye yatkındır. Aslında teknik olarak e-para ve cbdc'ler de kripto para teknolojilerini (çeşitli ölçülerde blok zinciri veya DLT teknolojisi) kullanılarak kullanıma sokulabilir. Bu durumda bunların hepsi sabit değerli birer kripto paradır. Fakat bunların zaten kendilerini tanımlayan isimleri olduğundan ve farklı teknolojilerle yaratılmaları mümkün olduğundan, "stablecoin" dendiğinde bunların haricinde bir kategori, yani özel girişimler tarafından yaratılmış, e-para benzeri (ama pek çok ülkede lisansı veya düzenlemesi olmayan) kripto paralar anlaşılır.
--------------------
*Bununla birlikte CBDC'nin özel bir şirketle işbirliği halinde çıkarılması demek bunun mutlaka sentetik CBDC olduğu anlamına gelmez. Örneğin Bahamalar'ın tedavüle soktuğu Sand doları NZIA firmasıyla işbirliği halinde çıkarılmıştır; fakat CBDC olarak Merkez Bankası bilançosunda yer almaktadır.
Kaynaklar:
CBDC architectures, the financial system, and the central bank of the future, VoxEU - Raphael Auer, Rainer Böhme
Stablecoins, Central Bank Digital Currencies, and Cross-Border Payments: A New Look at the International Monetary System, IMF - Tobias Adrian
Synthetic central bank digital currency (sCBDC) — Public private CBDC collaboration, Medium - Anna Maria Bracio, Jonas Gross
Regulation, Supervision and Oversight of “Global Stablecoin” Arrangements, Financial Stability Board
Central Bank Digital Currencies: 4 Questions and Answers, IMF Blog - Tobias Adrian, Tommaso Mancini-Griffoli
The Bahamas launches world’s first CBDC, the ‘Sand Dollar’, Coin Telegraph - Turner Wright
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder