25 Kasım 2020 Çarşamba

A random thought on possible effects of currency innovations and DeFi on financial industry

In many speeches or articles, I hear the same argument which sounds nice and promising -in some aspects at least: "The fintech revolution, defi and crypto coins will make banks obsolete and potentially disintermediate them."

The same argument could be made for the internet during its earlier stages, in terms of disintermediating major channels of communication and information. It was a popular question of debate whether the internet will disintermediate newspapers, TVs, or postal services.

The internet created Youtubers, online news channels, Netflix, and many email service providers. On the other hand, it didn't make tv or newspapers completely obsolete: They found ways to thrive by using the internet. They grew and in some cases gained a global reach. Same cannot be argued for the newspaper hawkers though. They mostly disappeared.

The point I'd like to make is slightly different: None of these developments created completely decentralized systems. We are not setting up servers at home to send and receive emails or publish our photos/videos. It requires technical knowledge and even pros don't prefer such setups. Instead, we use Gmail, Twitter, Youtube, etc. All kinds of streams of information -and entertainment- still take place on centralized platforms. In short, someone creates platforms and people gather there. They are easier to reach, customizable for our needs or tastes, and more user-friendly. These brands either charge us or show us ads (or use our data) and we consent to this.

This pattern may prevail in the ways new ledger (or database) technologies and peer-to-peer transactions come into our lives. Centralized platforms may provide convenience more than mere codes do: This is not to question the power of math or coding, but to point out the power of a human preference that favors convenience rather than complicated setups.

Today people who want to buy and store cryptocurrencies do it on Coinbase, Binance instead of their computers or decentralized exchanges. Peer-to-peer lending platforms exist but they are mostly not decentralized and used heavily by institutional investors. From this perspective, I'd expect banks not only to survive but also to cut costs substantially and reach unprecedented sizes, as long as they adapt themselves to these technologies with the right strategies.

This is why, I expect disintermediation of "labor" -especially the type of which is vulnerable to technological disruption as in the newspaper hawkers example- instead of "companies" by distributed database technologies. I also believe that the effects of this kind of disintermediation can only be mitigated by strong democratic institutions, which is another and long issue to think about.

5 Kasım 2020 Perşembe

Dijital Merkez Bankası Parası (CBDC), sentetik Dijital Merkez Bankası Parası (eCBDC), e-Para ve Sabit Değerli Kripto Para (stablecoin) arasındaki farklar

Bugün kısaca Merkez Bankası Dijital Parasının sentetik olanıyla arasındaki farkı izah edip konuyla ilgili bazı kaynakları not edeceğim. Öncelikle bu blog yazısında bahsettiğim dijital merkez bankası paralarının, toptan (yani kullanımı merkez bankalarıyla finansal kuruluşlar arasıyla sınırlı) değil, perakende (halka açık) tür dijital paralar olduğunu ifade edeyim.

Dijital Merkez Bankası Parası (CBDC) farklı şekillerde tedavüle sokulabilir. Aşağıdaki ilk kaynakta yer alan ikinci figür bu türleri genel hatlarıyla resmediyor. Bunların ilki doğrudan ve aracısız bir şekilde Merkez Bankasının tedavüle sokması, ikincisi aracılar finansal kuruluşlar vasıtasıyla tedavüle sokması, üçüncüsü de adeta dijital para işini taşere ederek kendisinin rezervlerin saklandığı bir mutemet rolünü üstlendiği durum denebilir. İlk ikisinde dijital para bir merkez bankası yükümlülüğü iken, üçüncüsünde ise bankaların yükümlülüğüdür. Bununla beraber üçüncü modelde, bankalar tarafından tedavüle sokulan paranın karşılığı merkez bankasında tutulmaktadır. Buna aşağıda sentetik merkez bankası parası olarak değineceğiz.

E-para ise herhangi bir finansal ödeme kuruluşunun çıkardığı ve bankalarda karşılığını tuttuğu (bankalar bu parayı sağa sola kredi olarak dağıtmakla riske atamasın diye arada "trust" denilen mutemet kuruluşların konulabildiği) bir paradır. Ön ödemeli bir ödeme aracı olarak düşünebilirsiniz. Bu kuruluşlar bankacılık lisansına ihtiyaç duymasalar da, legal çerçevede genellikle merkez bankaları ve/veya bankacılık otoritesi tarafından çıkarılan bir ödeme sistemi lisansıyla çalışır.

Sentetik merkez bankası parasında durum e-para ile CBDC arasında bir yerdedir. Parayı tedavüle sokan merkez bankası değildir. Yani tedavüle sokulan para olarak Merkez Bankası bilançosunda yer almaz. Bununla birlikte merkez bankası bu paranın karşılığı olan rezervleri kendi hesaplarında tutarak oyuna dahil olur. Dolayısıyla bu bir kamu-özel sektör işbirliğidir. Ama merkez bankasının CBCD'de olduğu gibi işin kaynak gerektiren teknik veya (özellikle ilk modeldeki) KYC, AML gibi boyutlarıyla doğrudan ilgilenmesi gerekmeyebilir. Bugün önemli sayıda küçük ülke, CBDC'sini bu yöntemle çıkarmayı planlamaktadır.*

İstikrarlı kripto paralar (stablecoin) ise değeri belirli bir para birimine sabitlenmiş kripto paralardır. Sabit değeri garantilemek için tedavüldeki miktar kadar bankada para tutarlar (ya da tuttuklarını iddia ederler!). Bunlara bir tür e-para da denebilir. Bu kripto paralar doğası ve düzenleme eksikliği nedeniyle küresel hale gelmeye yatkındır. Aslında teknik olarak e-para ve cbdc'ler de kripto para teknolojilerini (çeşitli ölçülerde blok zinciri veya DLT teknolojisi) kullanılarak kullanıma sokulabilir. Bu durumda bunların hepsi sabit değerli birer kripto paradır. Fakat bunların zaten kendilerini tanımlayan isimleri olduğundan ve farklı teknolojilerle yaratılmaları mümkün olduğundan, "stablecoin" dendiğinde bunların haricinde bir kategori, yani özel girişimler tarafından yaratılmış, e-para benzeri (ama pek çok ülkede lisansı veya düzenlemesi olmayan) kripto paralar anlaşılır.


--------------------

*Bununla birlikte CBDC'nin özel bir şirketle işbirliği halinde çıkarılması demek bunun mutlaka sentetik CBDC olduğu anlamına gelmez. Örneğin Bahamalar'ın tedavüle soktuğu Sand doları NZIA firmasıyla işbirliği halinde çıkarılmıştır; fakat CBDC olarak Merkez Bankası bilançosunda yer almaktadır.


Kaynaklar:

CBDC architectures, the financial system, and the central bank of the future, VoxEU - Raphael Auer, Rainer Böhme

Stablecoins, Central Bank Digital Currencies, and Cross-Border Payments: A New Look at the International Monetary System, IMF - Tobias Adrian

Synthetic central bank digital currency (sCBDC) — Public private CBDC collaboration, Medium - Anna Maria Bracio, Jonas Gross

Regulation, Supervision and Oversight of “Global Stablecoin” Arrangements, Financial Stability Board

Central Bank Digital Currencies: 4 Questions and Answers, IMF Blog - Tobias Adrian, Tommaso Mancini-Griffoli

The Bahamas launches world’s first CBDC, the ‘Sand Dollar’,  Coin Telegraph - Turner Wright

2 Kasım 2020 Pazartesi

UTXO nedir?

Bitcoin bir cüzdandan diğer cüzdana transfer edilirken UTXO modeliyle çalışır. Peki UTXO ne demektir? Bunu bilmek blok-zinciri teknolojisini anlamak açısından önemli.

UTXO (Unspent transaction output), harcanmamış ödeme bakiyesi demektir. Sanal olmayan hayattan şöyle bir örnek verelim: Cüzdanınızda 1 tane 20'lik banknot varsa 15 liralık alışveriş yaparsanız karşı taraftan 5 lira para üstü alırsınız. UTXO'nuz bu 5 liradır. Karşınızdaki insanın UTXO'su ise (daha önceden kasası ya da cüzdanı boşsa) 15 liradır. "Parayı veren o değil ki" demeyin. "Harcanmamış ödeme bakiyesi" demiştik. Ortada bir ödeme var ve o da ödemenin taraflarından biri. Elindeki bir bakiye var. Bu onun herhangi bir yere harcamadığı (ona ödenen) bir bakiye... Miktarı da 15 TL. Demek ki onun bu transferde harcamadığı ödeme bakiyesi (UTXO'su) 15 lira.

Cüzdanınızda 5 adet 20'lik banknot olsaydı,  4 adet 20'lik ve 1 adet 5'liğin toplamı sizin UTXO'nuz olacaktı. Yani sadece 5 TL değil, toplamda 85 TL'lik UTXO'nuz olacaktı. Yani UTXO demek para üstü demek değil.

Sanal cüzdanınıza gelelim. Diyelim ki XYZCoin sahibisiniz. Cüzdanda 1 buçuk (1,5) adet kripto paranız var. 1 XYZCoin ve 0,5 XYZCoin yanyana duruyor. Diyelim ki 0,1 XYZCoin'lik bir ödeme yapacaksınız. (Gerçek hayatta cüzdanınızda bir 100'lük, bir de 50'lik olması ve bunlardan birini seçip 10 liralık ödeme yapacak olmanız gibi bir şey) Sistem ödemeyi hangi coin'den alır? Bu XYZCoin'in kullandığı UTXO yöntemine bağlıdır. Miktarı büyük olan (1'lik) coin'den alabilir, küçük (0,5'lik) olandan alabilir, cüzdanınıza ilk giren coin'den veya son giren coin'den alabilir ya da hangi coin'den alacağını bir algoritmayla seçebilir. Bu algoritma seçim sırasında hesap kitap yapar ve biraz o coinden, biraz bu coinden alıp, geriye çöp (dust) denen ve pek işe yaramayan küçüklükte coin parçaları bırakabilir. İşe yaramayan büyüklükte coin parçası şu demek: Coinler bölüne bölüne o kadar ufalır ki, gönderi maliyeti kendi miktarından büyük olabilir. Yani cebinizdeki bozuk paraların aşırı çoğalıp sizi bezdirecek ölçüde ağırlık yapmaya başladığını düşünün. Bitcoin'de durum böyledir. Ama bir kripto para, UTXO modelini kullansa da, komisyon yapısını bu durumdan kaçınacak şekilde ayarlayabilir.

İleriki yazılarda UTXO modeliyle ethereum'un kullandığı hesap bazlı ödeme modelini karşılaştıracağım.


Kaynaklar:

https://www.investopedia.com/terms/u/utxo.asp

https://academy.horizen.io/technology/expert/utxo-vs-account-model/

https://docs.neo.org/developerguide/en/articles/blockchain/utxo.html